Majhi Vasundhara Abhiyan: पर्यावरण संरक्षणाच्या दृष्टीने नवे पाऊल ठरणार, ‘माझी वसुंधरा अभियान ६.०’

Majhi Vasundhara Abhiyan: महाराष्ट्र शासनाने पर्यावरण संरक्षण आणि वातावरणीय बदलांवर सकारात्मक पाऊल उचलत सुरू केलेले माझी वसुंधरा अभियान आता आपल्या सहाव्या टप्प्यात म्हणजेच ‘माझी वसुंधरा अभियान-६.०’ मध्ये दाखल झाले आहे. २०२० साली सुरू झालेला हा उपक्रम दरवर्षी नवीन संकल्पनांसह अधिक प्रभावी स्वरूपात राबवला जात आहे. ६.० आवृत्तीचा कालावधी १ एप्रिल २०२५ ते ३१ मार्च २०२६ असा निश्चित करण्यात आला आहे.

माझी वसुंधरा अभियानाचे मुख्य उद्दिष्ट पंचमहाभूत तत्वांवर (भूमी, जल, वायु, अग्नी, आकाश) आधारित उपाययोजनांची अंमलबजावणी करून पर्यावरणाचे रक्षण करणे आणि नागरिकांमध्ये जनजागृती करणे हे आहे. या अभियानाचा उद्देश केवळ सरकारी पातळीवर न राहता सामान्य नागरिक, स्वयंसेवी संस्था आणि स्थानिक स्वराज्य संस्थांचा सहभाग वाढवणे हा आहे.

माझी वसुंधरा अभियान ६.० ची प्रमुख वैशिष्ट्ये

• अधिक सहभाग: यंदा २८,३१७ स्थानिक स्वराज्य संस्था (४२२ नागरी संस्था व २७,८९५ ग्रामपंचायती) या अभियानात सहभागी होत आहेत.
• सुव्यवस्थित मूल्यांकन प्रक्रिया: संस्थांनी राबवलेल्या उपक्रमांचे MIS पोर्टलवर सादरीकरण करून डेस्कटॉप व क्षेत्रीय मूल्यांकन केले जाईल. ५ जून २०२६ रोजी जागतिक पर्यावरण दिनाच्या निमित्ताने उत्कृष्ट कामगिरी करणाऱ्या संस्थांचा सन्मान केला जाणार आहे.
• नवीन टूलकिट: नागरी व ग्रामीण संस्थांसाठी स्वतंत्र प्रारूप टूलकिट तयार करण्यात आले असून विविध सूचकांक (इंडिकेटर्स) निश्चित केले आहेत.

अभियानांतर्गत प्रमुख घटक व उपक्रम
अभियान पंचमहाभूतांवर आधारित विविध उपक्रम राबवते:

१. भूमी (Earth)

• ३३% हरित क्षेत्र प्राप्त करण्याचा संकल्प.
• वृक्षारोपण मोहिमा, नवीन हिरवळ क्षेत्रांची निर्मिती आणि त्यांची देखभाल.
• जैवविविधतेचे संरक्षण, बीज संकलन केंद्रांची उभारणी.
• घनकचरा व्यवस्थापन व प्लास्टिक कचरा कमी करण्यासाठी उपाययोजना.

२. वायु (Air)

• वायुप्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाययोजना.
• इलेक्ट्रिक वाहनांचे प्रोत्साहन, चार्जिंग स्टेशनची उभारणी.
• कृषी कचऱ्याचे व्यवस्थापन आणि ध्वनी प्रदूषण कमी करणे.

३. जल (Water)

• जलस्रोतांचे पुनरुज्जीवन आणि पाण्याचा शाश्वत वापर.
• पावसाचे पाणी संकलन, भूजल पुनर्भरण.
• जल लेखापरीक्षण आणि पाणी गुणवत्ता परीक्षण.

४. अग्नी (Energy)

• नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतांचा अवलंब.
•  सौर प्रकल्प उभारणी, हरित इमारतींची निर्मिती.
• ऊर्जेची बचत व कार्बन उत्सर्जन कमी करण्यावर भर.

५. आकाश (Awareness & Enhancement)

• जनजागृती मोहिमा, सोशल मीडिया व इतर माध्यमांतून प्रचार.
• शाळांमध्ये पर्यावरण सेवा योजना.
• विविध उपक्रमांत नागरिकांचा सक्रिय सहभाग.

मूल्यांकन व पुरस्कार

माझी वसुंधरा अभियानाच्या कालावधीत स्थानिक स्वराज्य संस्था विविध सूचकांकांवर आधारित उपक्रम राबवतील. याचे डेस्कटॉप व नंतर क्षेत्रीय मूल्यांकन केले जाईल. कामगिरीनुसार संस्थांना गुण दिले जातील आणि ५ जून २०२६ रोजी उत्कृष्ट संस्थांचा गौरव करण्यात येईल.
नागरिकांचा सहभाग आणि जबाबदारी
माझी वसुंधरा अभियानात नागरिकांचा सहभाग हा महत्त्वाचा भाग आहे. प्रत्येक व्यक्तीच्या लहान प्रयत्नातून मोठे सकारात्मक बदल शक्य आहेत.

उदाहरणार्थ:

• प्लास्टिकचा वापर कमी करणे.
• घरात ओला-सुका कचरा वेगळा करणे.
• वृक्षारोपण करणे आणि त्यांची काळजी घेणे.

माझी वसुंधरा अभियान प्रभावीपणे राबवण्यासाठी जिल्हाधिकाऱ्यांपासून ग्रामसेवकांपर्यंत जबाबदाऱ्या ठरवण्यात आल्या आहेत. तसेच प्रत्येक उपक्रमाचे दस्तऐवजीकरण (जिओ टॅग फोटो, कागदपत्रे) अनिवार्य आहे.
महाराष्ट्राने दिलेला हा पर्यावरणपूरक संदेश प्रत्येक नागरिकाने स्वीकारून प्रत्यक्ष कृतीत आणण्याची आवश्यकता आहे. यामुळे शाश्वत विकासाचे उद्दिष्ट साध्य होईल आणि भावी पिढ्यांसाठी समतोल व सुरक्षित पर्यावरणाची ग्वाही मिळेल.