Adishakti Abhiyan: महिला सक्षमीकरणाचा ‘आदिशक्ती’ मंत्र: महाराष्ट्राची नवी पहाट!

‘Adishakti Abhiyan: Maharashtra’s Push for Women’s Empowerment’: भारतीय संविधानाने स्त्री-पुरुष समानतेची हमी दिली असली तरी, आजही अनेक महिलांना त्यांचे हक्क मिळत नाहीत. आर्थिक, सामाजिक, शैक्षणिक आणि आरोग्य या क्षेत्रांमध्ये महिलांचा सहभाग अजूनही मर्यादित आहे. ही दरी भरून काढण्यासाठी महाराष्ट्र शासनाने 2025-26 पासून “आदिशक्ती अभियान” सुरू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. हे अभियान राज्यातील महिलांच्या सर्वांगीण सक्षमीकरणासाठी एक महत्त्वाचा टप्पा ठरणार आहे.

महाराष्ट्राच्या लोकसंख्येत महिलांचा वाटा जवळपास 60% आहे. त्यांना केंद्रस्थानी ठेवून सरकारने अनेक महिला-केंद्री योजना राबवल्या आहेत. मात्र, या योजना शेवटच्या स्तरापर्यंत प्रभावीपणे पोहोचाव्यात, यासाठीच “आदिशक्ती अभियान” सुरू करण्यात आले आहे. महिला आणि बालकांच्या जीवनातील आर्थिक, शैक्षणिक, सामाजिक आणि आरोग्यविषयक समस्यांवर ठोस उपाययोजना करणे हे या अभियानाचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.

‘Adishakti Abhiyan: Maharashtra’s Push for Women‘s Empowerment’

आदिशक्ती अभियानाची प्रमुख उद्दिष्ट्ये:

• महिलांच्या समस्या समजून घेणे:
  गावपातळीवरील चळवळीतून महिला व किशोरवयीन मुलींच्या आरोग्य, पोषण, शिक्षण इत्यादी समस्या ओळखणे आणि त्यावर संवेदनशीलपणे उपाययोजना करणे.
• कुपोषण व बाल/मातामृत्यू कमी करणे:
  समाजात जागरूकता निर्माण करून कुपोषणमुक्त समाज घडवणे.
• लैंगिक भेदभाव व अत्याचार निर्मूलन:
  स्त्रियांच्या विरोधातील रूढी-परंपरा, अत्याचार आणि लैंगिक शोषण थांबवणे.
• पंचायतराज व्यवस्थेत महिला नेतृत्व:
  स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये महिलांचा सक्रिय सहभाग वाढवणे.
• शासकीय योजनांचा लाभ व स्वावलंबन:
  शिक्षण, रोजगार आणि निर्णय प्रक्रियेत महिलांना समान संधी मिळवून देणे.

आदिशक्ती अभियानाची यशस्वी अंमलबजावणी:
या अभियानाचे यश सुनिश्चित करण्यासाठी विविध स्तरांवर समित्या स्थापन करण्यात आल्या आहेत:

• ग्रामस्तर समिती: ग्रामपंचायतीमध्ये महिला प्रतिनिधींची (आशा कार्यकर्ती, अंगणवाडी सेविका, महिला पोलीस पाटील) टीम.
• तालुकास्तर समिती: बाल विकास अधिकारी यांच्या अध्यक्षतेखाली समन्वय.
• जिल्हास्तर समिती: जिल्हाधिकारी यांच्या नेतृत्वाखाली अभियानाचा आढावा व मार्गदर्शन.
• विभागस्तर आणि राज्यस्तर समिती: आयुक्त, महिला व बालकल्याण यांच्या नेतृत्वाखाली समन्वय व धोरणात्मक निर्णय.

अभियानाचे महत्त्वाचे पैलू:

• महिला विकास: बालविवाह प्रतिबंध, कौटुंबिक हिंसाचाराविरोधात कार्य, एकल महिला व विधवांचे सक्षमीकरण, शासकीय योजनांचा लाभ मिळवून देणे.
• महिला सक्षमीकरण: महिला बचतगटांना बळ देणे, 10वी/12वी उत्तीर्ण मुलींसाठी कौशल्य विकास प्रशिक्षण, मोबाईल, बँक खाते, मालमत्ता नोंदणीसाठी जागरूकता.
• जनजागृती आणि प्रबोधन: रॅली, चौक सभा, फेरी, स्पर्धा आयोजित करून कायदे, योजना आणि सुविधांची माहिती देणे.
• ग्राम सुरक्षा यंत्रणा: आरोग्य, शिक्षण, संरक्षण विषयक समित्या कार्यान्वित करणे, महिलांसाठी सुरक्षित स्थाने निश्चित करणे.
• सामाजिक सुरक्षा: वृद्ध, अपंग, अनाथ, कुमारी माता यांच्यासाठी योजना राबवणे, समाजात स्त्री-पुरुष जन्म प्रमाणात सुधारणा घडवण्याचे प्रयत्न.
• आरोग्य: नियमित हिमोग्लोबिन चाचणी व आरोग्य तपासणी, संस्थात्मक प्रसूतीला प्रोत्साहन, मासिक पाळी संदर्भात जागरूकता.
• शिक्षण: शाळाबाह्य मुलींना परत शाळेत आणणे, उच्च गुण मिळवलेल्या मुलींचा गौरव, महिला आर्थिक साक्षरता वाढवणे.
• पर्यावरण: वृक्षारोपण व संगोपन, अंगणवाड्यांसाठी परसबागांना प्रोत्साहन.

आदिशक्ती पुरस्कार योजना:
आदिशक्ती अभियानात उत्कृष्ट कामगिरी करणाऱ्या ग्रामपंचायतींना “आदिशक्ती पुरस्कार” देऊन गौरवण्यात येईल. हा पुरस्कार तीन स्तरांवर दिला जाईल.

“आदिशक्ती अभियान” ही केवळ एक योजना नाही, तर महिलांच्या हक्कांची, त्यांच्या स्वातंत्र्याची आणि आत्मसन्मानाची एक मोठी चळवळ आहे. ही चळवळ केवळ महिलांना सशक्त बनवण्यापुरती मर्यादित नसून, ती एक सशक्त, समतोल आणि न्यायपूर्ण समाजनिर्मितीचा आधार आहे. राज्य सरकारने महिलांच्या सर्वांगीण सक्षमीकरणाचा जो संकल्प केला आहे, तो या अभियानाद्वारे प्रत्यक्षात आणण्याचा प्रयत्न करत आहे. हे अभियान महिला सक्षमीकरणाचा एक नवा अध्याय लिहील आणि ‘सबला नारी, समृद्ध महाराष्ट्र’ या दृष्टीकोनाला बळ देईल, यात शंका नाही.

अधिक माहितीसाठी, महिला व बाल विकास विभागाचा शासन निर्णय पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा: [शासन निर्णय] 202505221724340830.pdf